تأثیر جینسینگ کره‌ای و چینی بر کیفیت خواب

مقدمه

خواب یکی از ارکان اصلی سلامت جسم و روان است. ما نزدیک به یک‌سوم عمر خود را در خواب می‌گذرانیم، اما هنوز همه جنبه‌های تأثیر آن بر بدن به‌طور کامل شناخته نشده است. آنچه می‌دانیم این است که کمبود خواب یا خواب بی‌کیفیت، خیلی زود روی حال عمومی، تمرکز، خلق‌وخو و حتی سیستم ایمنی بدن اثر می‌گذارد.

در کوتاه‌مدت، بی‌خوابی باعث کاهش تمرکز، تحریک‌پذیری و افت عملکرد ذهنی می‌شود. در بلندمدت، خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند دیابت نوع ۲، فشار خون بالا، زوال عقل و اختلالات شناختی را افزایش می‌دهد. به‌بیان ساده، خواب زمانی است که بدن و مغز خود را بازسازی می‌کنند و محرومیت از آن، می‌تواند به سلامتی آسیب جدی بزند.

خواب انسان شامل دو مرحله اصلی است:

• خواب NREM: شامل خواب سبک و خواب عمیق (مرحله ۳)، که برای ترمیم بدن، عضلات و تقویت سیستم ایمنی اهمیت دارد.
• خواب REM: مرحله‌ای که در آن مغز فعال‌تر می‌شود، رویاها اتفاق می‌افتند و حافظه و احساسات پردازش می‌شوند.

ترکیب متعادل این دو مرحله است که ما را صبح‌ها با ذهنی شفاف و بدنی پرانرژی بیدار می‌کند.

اما گاهی این چرخه طبیعی به‌هم می‌ریزد و فرد با اختلالات خواب مواجه می‌شود. در ادامه، انواع اختلالات خواب را بررسی می‌کنیم و سپس می‌پردازیم به اینکه آیا جینسینگ، این ریشه دارویی کهن، می‌تواند به بهبود خواب و کیفیت زندگی کمک کند یا نه.

برای خرید جینسینگ به فروشگاه شمس گلوبال مراجعه کنید

اختلالات شایع خواب و اثرات آن‌ها

اختلالات خواب مجموعه شرایطی هستند که روند به خواب رفتن، تداوم خواب یا بیدار شدن را غیرطبیعی می‌کنند و در نتیجه کیفیت خواب و سلامت فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهند. رایج‌ترین اختلالات خواب عبارت‌اند از نارکولپسی، آپنه خواب، بی‌خوابی (اینسومنیا) و خواب منقطع. در ادامه هر یک را به طور مختصر تعریف کرده و تأثیرشان بر زندگی روزمره را بررسی می‌کنیم.

نارکولپسی چیست؟

نارکولپسی (Narcolepsy) یک اختلال عصبی نادر اما شناخته‌شدهٔ خواب است که در آن مغز توانایی تنظیم چرخه‌های خواب و بیداری را از دست می‌دهد. فرد مبتلا به نارکولپسی دچار حملات ناگهانی خواب در طول روز می‌شود؛ به این صورت که در هر زمان و حتی در میانه فعالیت، میل شدید و غیرقابل مقاومت به خواب پیدا می‌کند و ممکن است برای چند دقیقه به خواب رود.

این حملات خواب‌آور که به “حملات خواب” معروف‌اند، باعث می‌شوند فرد در مدرسه، محل کار یا هنگام رانندگی ناگهان چرت بزند که بسیار خطرناک است. علاوه بر خواب‌آلودگی مفرط روزانه، نارکولپسی می‌تواند با علائم دیگری نیز همراه باشد: برای مثال کاتاپلکسی یا همان ضعف ناگهانی عضلات که معمولاً بر اثر احساسات شدید (خنده، ترس، هیجان) رخ می‌دهد و چند ثانیه باعث سستی عضلات می‌گردد. همچنین ممکن است توهمات خواب‌آغاز (تصاویر یا صداهای خیالی هنگام به خواب رفتن) و فلج خواب (ناتوانی موقت در حرکت یا صحبت هنگام بیدار شدن) نیز در برخی افراد دیده شود.

هرچند همه مبتلایان تمام این علائم را تجربه نمی‌کنند، خواب شبانهٔ این بیماران هم معمولاً مختل است و مدام بیدار می‌شوند. نارکولپسی به دلیل این‌که فرد را هر لحظه در آستانه خواب قرار می‌دهد، زندگی شخصی، تحصیلی و شغلی بیمار را به‌شدت مختل می‌کند. چنین افرادی غالباً از کاهش کارایی، تصادفات، افت تحصیلی و مشکلات اجتماعی رنج می‌برند.

علت نارکولپسی معمولاً از بین رفتن نوعی سلول‌های مغزی تولیدکننده هیپوکرتین (اوری‌کسین) است و درمان قطعی ندارد، اما با داروهای محرک و تنظیم سبک زندگی می‌توان علائمش را کنترل کرد.

بیشتر بخوانید: خواص جینسینگ

آپنه خواب چیست؟

آپنه خواب (Sleep Apnea) یکی از شایع‌ترین اختلالات تنفسی مرتبط با خواب است که می‌تواند خطرناک باشد. در آپنه خواب، تنفس فرد به‌طور مکرر در هنگام خواب متوقف شده یا بسیار سطحی می‌شود. هر بار که تنفس قطع می‌شود، مغز جهت نجات بدن از کمبود اکسیژن، فرد را از خواب عمیق کمی بیدار می‌کند تا راه تنفس باز شود. این بیدارشدن‌های مکرر (هر چند ممکن است خود فرد آگاهی نداشته باشد) باعث می‌شود خواب به بخش‌های عمیق و ترمیمی نرسد و همواره گسسته باشد.

نشانه‌های رایج آپنه خواب شامل خروپف بلند و مکرر، نفس‌نفس زدن یا خفگی در خواب، بیدار شدن با احساس خفگی، خشکی دهان یا سردرد صبحگاهی و خواب‌آلودگی شدید روزانه است. دو نوع اصلی آپنه خواب وجود دارد: آپنه انسدادی که به‌خاطر تنگی یا انسداد راه هوایی (مثلاً افتادگی عضلات گلو در خواب) رخ می‌دهد و آپنه مرکزی که به دلیل عدم ارسال سیگنال مناسب از سوی مغز برای تنفس به وجود می‌آید.

نوع انسدادی بسیار رایج‌تر است. آپنه خواب به‌مرور زمان می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند؛ از جمله فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و دیابت. در واقع چون هر بار قطع تنفس، سطح اکسیژن خون افت می‌کند و مغز را در وضعیت هشدار قرار می‌دهد، فشار زیادی به دستگاه قلبی‌عروقی وارد می‌شود. همچنین به دلیل خواب بی‌کیفیت، افراد مبتلا در طول روز بسیار خسته و خواب‌آلودند که خطر تصادفات رانندگی و حوادث کاری را افزایش می‌دهد. خوشبختانه درمان‌هایی مانند استفاده از دستگاه CPAP (برای باز نگه داشتن راه هوایی)، وسایل دهانی یا جراحی در موارد شدید، می‌تواند این مشکل را کنترل کرده و کیفیت خواب و زندگی فرد را بهبود بخشد.

بیشتر بخوانید: نحوه مصرف پودر جینسینگ

بی‌خوابی (اینسومنیا) چیست؟

بی‌خوابی یا اینسومنیا (Insomnia) به ناتوانی در شروع خواب یا تداوم آن به میزان لازم گفته می‌شود. تقریباً همهٔ ما گاهی دچار یکی دو شب بی‌خوابی شده‌ایم، اما وقتی این مشکل مکرر یا طولانی‌مدت شود به عنوان یک اختلال در نظر گرفته می‌شود. فرد مبتلا به بی‌خوابی ممکن است ساعت‌ها در رختخواب بیدار بماند و به خواب نرود یا نیمه‌شب مکرراً بیدار شود و دیگر خواب عمیق نگیرد. نتیجهٔ مستقیم بی‌خوابی، نداشتن خواب کافی یا با کیفیت در شب و در پی آن احساس خستگی و اختلال در عملکرد روزانه است.

علائم بی‌خوابی شامل خواب‌آلودگی روزانه، مشکل تمرکز، کاهش حافظه، تحریک‌پذیری عصبی و حتی افسردگی است. بی‌خوابی مزمن می‌تواند بهره‌وری شغلی/تحصیلی را کاهش دهد و کیفیت زندگی را مختل کند. علل بی‌خوابی بسیار متنوع‌اند؛ اضطراب و استرس‌های روانی، برنامه خواب نامنظم، مصرف کافئین یا الکل، دردهای جسمانی، برخی داروها و حتی عوامل محیطی (مثل سروصدا یا نور) همگی می‌توانند منجر به بی‌خوابی شوند. در یک تعریف ساده، اگر چند شب در هفته و به مدت حداقل سه ماه نتوانید به‌خوبی بخوابید یا مدام خیلی زود بیدار شوید و این وضعیت روی کارکرد روزانه‌تان اثر منفی بگذارد، احتمالاً به بی‌خوابی مزمن مبتلا هستید. حدود ۱۰٪ مردم دنیا بی‌خوابی مزمن را تجربه می‌کنند.

درمان بی‌خوابی بسته به شدت آن شامل بهبود بهداشت خواب (تنظیم محیط و عادت‌های خواب)، روان‌درمانی (مثل درمان شناختی-رفتاری بی‌خوابی) و در موارد لازم داروهای خواب‌آور به صورت کوتاه‌مدت است. مهم است که بی‌خوابی را نادیده نگیریم، زیرا ادامه‌دار شدن آن ریسک ابتلا به مشکلاتی چون افسردگی، اضطراب و بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد.

بیشتر بخوانید: جینسینگ برای افراد دیابتی

خواب منقطع و Fragmented Sleep

خواب منقطع به حالتی گفته می‌شود که فرد در طول شب به‌طور مکرر از خواب بیدار شده و دوباره به خواب می‌رود. برخلاف بی‌خوابی که بیشتر به دشواری در شروع خواب مربوط است، در خواب منقطع فرد ممکن است ساعات نسبتاً کافی در بستر باشد، اما خواب او پیوستگی لازم را نداشته باشد.

این بیداری‌های مکرر می‌توانند به دلایل مختلفی رخ دهند؛ از جمله عوامل محیطی مانند صدا، نور یا دمای نامناسب، یا مشکلات جسمی مانند درد، تکرر ادرار و رفلاکس معده. همچنین برخی اختلالات خواب مانند آپنه یا مشکلات روانی نظیر اضطراب و کابوس نیز می‌توانند باعث اختلال در خواب شوند.

وقتی خواب پیوسته نباشد، بدن فرصت کافی برای رسیدن به مراحل عمیق خواب مانند NREM و REM را از دست می‌دهد. این موضوع می‌تواند منجر به علائمی مانند خواب‌آلودگی در طول روز، کاهش تمرکز، افت عملکرد ذهنی، تغییرات خلقی و در موارد شدید، بروز مشکلات جدی‌تر شود.

تحقیقات نشان می‌دهند که خواب منقطع حتی بیشتر از کاهش میزان کلی خواب می‌تواند به عملکرد مغز آسیب وارد کند، زیرا باعث برهم خوردن ساختار طبیعی چرخه‌های خواب می‌شود. همچنین خواب ناپیوسته‌ی مزمن با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند فشار خون بالا، بیماری قلبی، دیابت و اضافه‌وزن مرتبط است. در واقع، قطع پیوستگی خواب شبانه مانع از انجام صحیح فرآیندهای ترمیمی و تنظیمی بدن می‌شود.

برای درمان خواب منقطع، ابتدا باید علت آن شناسایی شود. اگر عامل محیطی مانند نور یا سروصدا موجب اختلال است، باید شرایط خواب اصلاح گردد. در صورتی که مشکل زمینه‌ای جسمی یا اختلال خواب وجود دارد، مراجعه به پزشک و پیگیری درمان مناسب ضروری است.

بهداشت خواب (مانند دوری از صفحه‌نمایش قبل خواب، خوردن غذای سبک در شام، منظم خوابیدن و بیدار شدن) نیز می‌تواند به منظم‌تر شدن چرخه خواب کمک کند. به هر روی، خواب منقطع یک زنگ خطر برای سلامت است و در صورت مزمن بودن، باید جدی گرفته شود.

با شناخت این اختلالات، روشن است که بهبود کیفیت خواب تا چه حد در ارتقای سلامت و کیفیت زندگی مؤثر است. در سال‌های اخیر بسیاری از افراد برای کمک به خواب بهتر به سمت روش‌های طبیعی و مکمل روی آورده‌اند. جینسینگ یکی از مشهورترین گیاهان دارویی است که پرسش‌هایی درباره تأثیر آن بر خواب مطرح شده است. در ادامه ابتدا با خود این گیاه و انواع آن آشنا می‌شویم و سپس نقش احتمالی آن در بهبود خواب و کاهش مشکلات خواب را بررسی می‌کنیم.

جینسینگ چینی و کره‌ای: معرفی علمی و تفاوت‌ها

جینسینگ (Ginseng) نام گروهی از گیاهان دارویی است که سابقه‌ای طولانی در طب سنتی شرق آسیا دارند. وقتی صحبت از جینسینگ کره‌ای یا چینی می‌شود، در واقع منظور یک گونه مشترک به نام پاناکس جینسینگ (Panax ginseng) است که در شرق آسیا، به‌ویژه در چین، کره و بخش‌هایی از سیبری رشد می‌کند.

این گیاه ریشه‌ای گوشتی و چندساله دارد. جالب اینکه به دلیل شباهت شکل ریشه به بدن انسان، در زبان چینی آن را “رن‌شِن” به معنی “ریشه انسان” می‌نامند. جینسینگ چینی و کره‌ای از نظر گونه تفاوتی ندارند، اما نام‌گذاری آن‌ها بیشتر به محل کشت و شیوه فرآوری برمی‌گردد. به همین دلیل، گاهی به آن‌ها با نام‌های دیگری مانند جینسینگ آسیایی یا رن‌شِن هم اشاره می‌شود.

یکی از دسته‌بندی‌های مهم در این گیاه، جینسینگ سفید و قرمز است. این تقسیم‌بندی به رنگ طبیعی ریشه مربوط نیست، بلکه به روش آماده‌سازی آن بستگی دارد.

جینسینگ سفید ریشه خام و پوست‌کنده‌ای است که پس از برداشت فقط خشک می‌شود.

جینسینگ قرمز پیش از خشک‌شدن با بخار حرارت می‌بیند و بدون جدا کردن پوست خشک می‌شود. این فرآیند باعث تغییر رنگ ریشه به قرمز مایل به قهوه‌ای و افزایش ماندگاری آن می‌شود.

همچنین جینسینگ قرمز معمولاً از ریشه‌های مسن‌تر (مثلاً شش‌ساله) تهیه می‌شود، در حالی که جینسینگ سفید اغلب از ریشه‌های جوان‌تر (حدود چهار ساله) تولید می‌شود. این تفاوت‌ها روی ترکیبات شیمیایی فعال گیاه هم تأثیر می‌گذارند.

مهم‌ترین ترکیبات مؤثر در جینسینگ، گروهی از مواد گیاهی به نام جینسنوزیدها (Ginsenosides) هستند. این ترکیبات نوعی ساپونین‌اند و مسئول بیشتر خواص دارویی جینسینگ به شمار می‌روند. جینسنوزیدها آثار متنوعی بر بدن دارند: برخی از آن‌ها باعث افزایش انرژی و تمرکز می‌شوند، در حالی که بعضی دیگر اثر آرام‌بخش دارند و به کاهش اضطراب کمک می‌کنند.

همین دوگانگی عملکرد باعث شده جینسینگ را در طب سنتی یک «آداپتوژن» بدانند؛ یعنی ماده‌ای که به تعادل بدن در شرایط مختلف کمک می‌کند. به‌طور ساده، جینسینگ می‌تواند در زمان خستگی باعث افزایش انرژی شود و در شرایط تنش به آرامش بدن کمک کند. از میان جینسنوزیدها، ترکیب Rg1 اثر تحریک‌کننده و انرژی‌بخش دارد، در حالی که Rb1 خاصیت آرام‌بخش دارد. نسبت این مواد در ریشه، بسته به نوع فرآوری آن متفاوت است.

اثرات جینسینگ سفید و قرمز بر بدن و سیستم عصبی

مطالعات نشان داده‌اند که جینسینگ قرمز به دلیل حرارت‌ دیدن هنگام فرآوری، بخشی از ترکیبات آرام‌بخش خود، به‌ویژه جینسنوزیدهای گروه Rb را از دست می‌دهد. در عوض، مقدار جینسنوزیدهای محرک مانند Rg در آن بیشتر می‌شود. به همین دلیل جینسینگ قرمز تأثیر انرژی‌بخش و محرک قوی‌تری دارد.

در مقابل، جینسینگ سفید که بدون بخاردهی خشک می‌شود، مقدار بیشتری از جینسنوزیدهای آرام‌بخش را حفظ می‌کند. بنابراین اثر آن معمولاً ملایم‌تر و متعادل‌تر است.

البته هر دو نوع جینسینگ سرشار از ترکیبات مؤثر هستند و خواص کلی مشابهی دارند. اما این تفاوت نسبی در ترکیب، شاید توضیح دهد که چرا در طب سنتی گفته می‌شود جینسینگ قرمز برای افزایش انرژی و جینسینگ سفید برای آرامش بهتر است.

به‌جز جینسنوزیدها، مواد دیگری نیز در ریشه جینسینگ یافت می‌شود؛ از جمله پلی‌ساکاریدها، پپتیدها، ترکیبات فنولی و عناصر کمیاب. برخی از این مواد، مانند پلی‌ساکاریدها، خواص آنتی‌اکسیدانی دارند و به تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کنند.

مجموع این ترکیبات باعث شده جینسینگ در طب سنتی چین و کره، گیاهی پرکاربرد و چندمنظوره شناخته شود. از کاهش خستگی و استرس گرفته تا بهبود تمرکز، تقویت ایمنی، تنظیم قند خون و آرام‌سازی ذهن.

در واقع، نام علمی “پاناکس” هم از واژه‌ای یونانی به معنی “همه‌درمان” گرفته شده که اشاره به همین ویژگی‌ها دارد.

یکی از جنبه‌های مهم جینسینگ، تأثیر آن بر سیستم عصبی مرکزی است. برخی جینسنوزیدها می‌توانند مسیر انتقال‌دهنده‌های عصبی را تنظیم کنند و حتی به رشد سلول‌های عصبی کمک کنند. برای مثال، ترکیبات Rb1 و Rg1 در مطالعات آزمایشگاهی به تحریک رشد نورون‌ها و محافظت از آن‌ها در برابر آسیب کمک کرده‌اند.

همچنین دیده شده که عصاره جینسینگ می‌تواند جریان خون مغز را افزایش دهد که در بهبود حافظه و عملکرد شناختی مؤثر است. جینسنوزید Rc هم خاصیت ضد اضطراب دارد و ممکن است در تنظیم چرخه خواب و بیداری نقش داشته باشد.

نکته قابل‌توجه درباره جینسینگ این است که بسته به دوز و شرایط بدن، می‌تواند هم محرک باشد و هم آرام‌بخش. همین خاصیت دوگانه است که آن را به یک آداپتوژن تبدیل کرده؛ یعنی ماده‌ای که بدن را در برابر فشارهای فیزیکی و روانی متعادل می‌کند.

با این مقدمه، این سؤال پیش می‌آید: آیا جینسینگ می‌تواند به بهبود خواب هم کمک کند؟ در ادامه به بررسی شواهد علمی درباره اثر جینسینگ بر کیفیت خواب می‌پردازیم.

بیشتر بخوانید: اثر جینسینگ در روابط زناشویی

تأثیر جینسینگ بر خواب

این‌که جینسینگ چگونه بر خواب تأثیر می‌گذارد، سال‌هاست که موضوع تحقیق پژوهشگران بوده است. در طب سنتی شرق، جینسینگ به عنوان گیاهی با خاصیت آرام‌بخش ملایم نیز شناخته شده و گاهی برای کاهش بی‌خوابی استفاده می‌شده است. با این حال، به دلیل اثر انرژی‌بخشی قوی آن، در برخی منابع به حالتی به نام “سوءمصرف جینسینگ” اشاره شده که می‌تواند باعث بی‌قراری، اضطراب و اختلال خواب شود.

برای روشن شدن این تناقض، مطالعات علمی مختلفی انجام شده است. یکی از آن‌ها تأثیر جینسینگ قرمز کره‌ای را بر خواب افراد سالم بررسی کرده است. در این تحقیق، شرکت‌کنندگان به مدت یک هفته روزانه ۱۵۰۰ میلی‌گرم عصاره جینسینگ دریافت کردند. نتایج نشان داد که پس از مصرف، مدت بیداری شبانه کاهش یافت و خواب افراد پیوسته‌تر و عمیق‌تر شد. بررسی امواج مغزی نیز نشان داد که خواب سبک کاهش و خواب عمیق (NREM) افزایش پیدا کرده است.

مطالعه دیگری در سال ۲۰۲۴، اثر جینسینگ بر ریتم شبانه‌روزی بدن را بررسی کرده است. در این پژوهش که روی مدل‌های حیوانی انجام شد، مشخص شد جینسینگ می‌تواند دمای بدن را منظم‌تر کند، ژن‌های مرتبط با ساعت زیستی را تنظیم کند و التهاب را کاهش دهد. این یافته‌ها نشان می‌دهد که جینسینگ ممکن است در بهبود چرخه خواب‌وبیداری، به‌ویژه در افراد با برنامه خواب نامنظم یا کار شیفتی، نقش داشته باشد.

جینسینگ همچنین می‌تواند با کاهش استرس به بهبود خواب کمک کند. بسیاری از موارد بی‌خوابی به دلیل اضطراب و فعال بودن بیش‌ازحد ذهن در شب است. برخی از ترکیبات فعال جینسینگ، مانند جینسنوزیدهای Rb، اثر آرام‌بخش دارند و به کاهش ترشح هورمون‌های استرس مثل کورتیزول کمک می‌کنند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که مصرف منظم جینسینگ می‌تواند باعث افزایش احساس آرامش، کاهش اضطراب، و در نتیجه بهبود کیفیت خواب شود.

جینسینگ؛ اثر تدریجی، نه فوری

جینسینگ از آن دسته گیاهانی است که اثراتش به‌مرور زمان ظاهر می‌شود. برخلاف داروهای خواب‌آور، نباید انتظار داشت با چند بار مصرف، تأثیر قابل‌توجهی بر خواب بگذارد. در طب سنتی هم توصیه می‌شود مصرف آن در دوره‌های چند هفته‌ای تا چند ماهه ادامه یابد تا بدن به‌تدریج تقویت شود.

با اینکه برخی مطالعات اثرات مثبتی مانند کاهش بیداری شبانه یا افزایش خواب عمیق را نشان داده‌اند، هنوز نمی‌توان با قطعیت درباره نقش جینسینگ در بهبود خواب نظر داد. بیشتر این پژوهش‌ها در مقیاس کوچک انجام شده‌اند و برای رسیدن به نتیجه قطعی، به مطالعات گسترده‌تری نیاز است. با این حال، شواهد اولیه نشان می‌دهند که جینسینگ، به‌ویژه نوع قرمز کره‌ای، می‌تواند در کاهش استرس و بهبود کیفیت خواب نقش داشته باشد. مکانیسم‌های احتمالی آن شامل تنظیم فعالیت مغز (مثلاً از طریق سیستم گابا)، کنترل پاسخ استرسی و بهبود چرخه خواب‌وبیداری است.

البته استفاده نادرست از جینسینگ می‌تواند نتیجه معکوس بدهد. دوز بالا یا مصرف بی‌رویه ممکن است بی‌خوابی و تحریک‌پذیری ایجاد کند. بنابراین اگر هدف، بهبود خواب است، توجه به مقدار و زمان مصرف ضروری است. در بخش‌های بعدی به دوز مناسب و نحوه استفاده صحیح بیشتر می‌پردازیم.

در مجموع، جینسینگ می‌تواند نقش حمایتی در بهبود خواب داشته باشد؛ نه به‌عنوان درمان فوری، بلکه در کنار رعایت اصول بهداشت خواب و کاهش استرس، به عنوان یک مکمل طبیعی مؤثر.

جینسینگ و اختلالات خواب؛ نگاهی علمی به شواهد موجود

 نارکولپسی: انرژی‌بخشی محدود، بدون پشتوانه درمانی

نارکولپسی با خواب‌آلودگی شدید در روز شناخته می‌شود. از آن‌جایی که جینسینگ خاصیت محرک ملایمی دارد، تصور می‌شود بتواند به افزایش هوشیاری در این بیماران کمک کند. در طب سنتی چین نیز از ترکیب گیاهان انرژی‌زا مانند جینسینگ استفاده می‌شده است.با این حال، شواهد علمی مستقیمی درباره اثربخشی جینسینگ در درمان نارکولپسی وجود ندارد. نارکولپسی بیماری‌ای با منشأ عصبی است و درمان‌های اصلی آن شامل داروهای محرک مانند مودافینیل هستند. برخی بیماران گزارش کرده‌اند که مصرف جینسینگ باعث کاهش خستگی روزانه آن‌ها شده، اما این شواهد حکایتی‌ست و نه بالینی.

مصرف جینسینگ بدون نظارت پزشک ممکن است خطرناک باشد، زیرا می‌تواند با داروهای رایج تداخل داشته یا فشار خون را افزایش دهد. در بهترین حالت، جینسینگ شاید به عنوان مکمل تقویتی برای انرژی عمومی مفید باشد، اما نباید به عنوان درمان اصلی نارکولپسی در نظر گرفته شود.

آپنه خواب: فواید غیرمستقیم، نه درمان مستقیم

آپنه خواب اختلالی‌ست که به‌طور مستقیم با انسداد راه هوایی مرتبط است. جینسینگ اثری بر باز شدن راه تنفسی ندارد، بنابراین درمان آپنه به روش‌های فیزیکی مثل دستگاه CPAP یا جراحی وابسته است.

با این حال، جینسینگ به دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی‌اش ممکن است به کاهش برخی عوارض جانبی آپنه مثل فشار خون بالا، خستگی روزانه یا اختلالات متابولیک کمک کند.

اما مصرف آن باید با احتیاط باشد؛ چون جینسینگ ممکن است محرک باشد و اگر عصر یا شب مصرف شود، بی‌خوابی ایجاد کند. افراد مبتلا به آپنه، به‌ویژه با مشکلات قلبی، باید پیش از مصرف حتماً با پزشک مشورت کنند و ترجیحاً دوز پایین را در صبح مصرف کنند.

بی‌خوابی و اضطراب: شواهد امیدوارکننده‌تر

در مورد بی‌خوابی‌های مرتبط با اضطراب، شواهد علمی بیشتری درباره نقش مثبت جینسینگ وجود دارد. برخی از ترکیبات آن، مانند جینسنوزید Rb1، اثر آرام‌بخش دارند و در مطالعات دیده شده که می‌توانند سطح اضطراب را کاهش دهند.

یک مطالعه کره‌ای نشان داد که مصرف جینسینگ سفید در افرادی با اضطراب مزمن، باعث کاهش اضطراب و بهبود ۱۳ درصدی کیفیت خواب شد. این یافته‌ها نشان می‌دهد جینسینگ در بی‌خوابی‌های ناشی از استرس و تنش می‌تواند مفید باشد.

بیشتر بخوانید: کاربرد جینسینگ در طب سنتی

اگرچه جزئیات برخی مطالعات محدود بوده، شواهد فعلی نشان می‌دهند که جینسینگ می‌تواند در شرایط استرس‌زا با کمک به کاهش اضطراب، کیفیت خواب را بهبود دهد. این اثر بیشتر در بی‌خوابی‌های خفیف و مرتبط با فشار روانی دیده شده است.

اما در موارد شدیدتر یا مزمن، مانند بی‌خوابی همراه با اضطراب بالا، جینسینگ به‌تنهایی کافی نخواهد بود و نیاز به درمان‌های رفتاری یا دارویی قوی‌تر وجود دارد. همچنین باید توجه داشت که دوز بالای جینسینگ ممکن است خود باعث بی‌خوابی شود. به همین دلیل، در افرادی که دچار مشکل خواب هستند، بهتر است از دوزهای پایین، نوع سفید، و در ساعات صبح استفاده شود.

در مجموع، جینسینگ را می‌توان درمان کمکی و پیشگیرانه دانست، نه جایگزین درمان‌های اصلی. برای مثال، در افرادی با خستگی روزانه یا استرس شغلی، مصرف منظم این ریشه می‌تواند با تنظیم انرژی و آرام‌سازی سیستم عصبی، به بهبود خواب کمک کند. اما در اختلالات جدی‌تری مانند آپنه یا نارکولپسی، صرفاً نقش مکمل دارد و استفاده از آن باید تحت نظر پزشک باشد.

یادمان باشد که طبیعی بودن یک گیاه به معنای بی‌خطر بودن مطلق نیست؛ به‌ویژه برای افرادی با شرایط خاص یا مصرف داروهای دیگر، مشورت پزشکی پیش از مصرف ضروری است.

انواع روش مصرف جینسینگ و اثر آن بر خواب

جینسینگ در اشکال مختلفی عرضه می‌شود که هر کدام ویژگی خاص خود را دارند. نوع مصرف، زمان استفاده و دوز آن می‌تواند بر کیفیت خواب تأثیر بگذارد. در ادامه به رایج‌ترین شکل‌های مصرف جینسینگ و تأثیر احتمالی هر کدام بر خواب اشاره می‌کنیم:

۱-ریشه تازه:

• مصرف سنتی و مستقیم با جویدن یا خرد کردن.
• جذب سریع از طریق دهان، اثر نسبتاً فوری دارد.
• برای خواب بهتر نیست، چون معمولاً انرژی‌زا است. بهتر است فقط صبح مصرف شود.

۲. ریشه خشک (سفید یا قرمز) – به صورت دمنوش

• ملایم‌تر از ریشه خام و با جذب آهسته‌تر.
• می‌تواند عصرها خستگی را کاهش دهد و گاهی آرامش ایجاد کند.
• اگر خیلی دیر مصرف شود یا قوی دم شود، ممکن است باعث بی‌خوابی شود.

۳. پودر یا کپسول

• دوز دقیق، مصرف آسان، اثر کامل‌تر.
• در صورت مصرف صبح، باعث هوشیاری روزانه می‌شود.
• برای اثر آرام‌بخش، مصرف عصر با دوز پایین توصیه می‌شود.

۴. اسلایس یا پولکی

• قابل‌حمل و خوش‌طعم، ولی اغلب محرک‌اند.
• بهتر است در طول روز مصرف شوند، نه شب.

۵. آبنبات و شکلات‌های حاوی جینسینگ

• دوز پایین، اثر درمانی محدود.
• به دلیل قند بالا، مصرف شبانه توصیه نمی‌شود.

۶. شربت‌ها و نوشیدنی‌ها

• اگر فاقد کافئین باشند، در برخی محصولات دارویی می‌توانند به تقویت عمومی کمک کنند.
• نوشیدنی‌های انرژی‌زا حاوی جینسینگ به‌هیچ‌وجه برای خواب مناسب نیستند.

۷. عصاره مایع

• بسیار قوی و با جذب سریع.
• اثر تحریک یا آرامش آن به دوز و زمان مصرف بستگی دارد.
• بهتر است فقط صبح‌ها استفاده شود، مگر طبق توصیه پزشک.

جمع‌بندی

اگر هدفتان کمک به خواب بهتر است، شکل‌هایی مثل دمنوش، پودر یا کپسول با دوز پایین و مصرف در عصر گزینه‌های بهتری هستند. اگر هدف، افزایش انرژی در روز است (برای رسیدن به خواب طبیعی‌تر در شب)، مصرف صبحگاهی مفیدتر است.
پاسخ بدن به جینسینگ ممکن است فرد به فرد متفاوت باشد، بنابراین با مقدار کم شروع کنید و واکنش بدنتان را بسنجید. همیشه از محصولات با کیفیت و منبع معتبر استفاده کنید.

بیشتر بخوانید: قرص یا ریشه؟

مکمل‌های جینسینگ برای خواب؛ ترکیبات، مزایا و نکات مصرف

امروزه مکمل‌های حاوی جینسینگ با هدف کمک به خواب نیز در بازار موجودند. این فرآورده‌ها معمولاً ترکیبی از جینسینگ با سایر مواد آرام‌بخش طبیعی مانند GABA، ملاتونین، بابونه یا سنبل‌الطیب هستند. هدف اصلی این ترکیب‌ها ایجاد خوابی طبیعی و آرام بدون عوارض داروهای خواب‌آور شیمیایی است.

برای مثال، برخی محصولات حاوی جینسینگ آمریکایی + GABA طراحی شده‌اند تا هم شب‌ها آرامش‌بخش باشند و هم صبح‌ها باعث کسالت نشوند. این نوع مکمل‌ها تلاش می‌کنند با کاهش استرس، تنظیم ریتم بدن و کمک به بازسازی انرژی، کیفیت خواب را افزایش دهند.

مزایای احتمالی مکمل‌های جینسینگ برای خواب

ترکیب اثر آرام‌بخش و انرژی‌بخش: جینسینگ به کاهش استرس کمک می‌کند، در عین حال برخلاف داروهای شیمیایی، فرد را روز بعد کسل نمی‌کند.

عدم ایجاد وابستگی: برخلاف داروهایی مانند زولپیدم یا بنزودیازپین‌ها، مکمل‌های گیاهی معمولاً اعتیادآور نیستند.

مزایای کلی سلامتی: جینسینگ علاوه بر خواب، در تقویت سیستم ایمنی و رفع خستگی نیز موثر است.

نکات مهم پیش از مصرف:

زمان مصرف: معمولاً ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پیش از خواب.

دوز مصرف: از دوز توصیه‌شده تجاوز نکنید؛ دوز بالای جینسینگ ممکن است بی‌خوابی ایجاد کند.

تداخل دارویی: اگر داروی آرام‌بخش یا ضداضطراب مصرف می‌کنید، قبل از استفاده با پزشک مشورت کنید.

انتظارات واقع‌بینانه: مکمل گیاهی ممکن است برای بی‌خوابی شدید کافی نباشد؛ آن را در کنار اقدامات دیگر بهداشت خواب ببینید، نه جایگزین درمان.

مکمل یا شکل طبیعی؟

اگر دسترسی به ریشه یا پودر خالص جینسینگ دارید، این شکل‌ها مزیت شفافیت و خلوص دارند؛ می‌دانید دقیقاً چه چیزی مصرف می‌کنید. در مقابل، مکمل‌های آماده راحت‌ترند، ولی ممکن است حاوی افزودنی یا دوز نامشخص باشند. انتخاب بین این دو به ترجیح شخصی، شرایط بدنی و مشورت با پزشک بستگی دارد.

بیشتر بخوانید: معجون جینسینگ

عوارض احتمالی مصرف نادرست جینسینگ

هرچند جینسینگ گیاهی طبیعی است، اما مصرف نادرست، بی‌رویه یا در شرایط نامناسب می‌تواند عوارضی به همراه داشته باشد. آشنایی با این عوارض به پیشگیری از مشکلات کمک می‌کند.

 ۱. بی‌خوابی و تحریک‌پذیری عصبی

• مصرف دوز بالا یا استفاده عصرگاهی جینسینگ ممکن است باعث بی‌خوابی شود.
• برخی جینسنوزیدها در دوز بالا اثر محرک دارند و خواب را مختل می‌کنند.

توصیه: مصرف در صبح و با دوز پایین، به‌ویژه در افراد حساس.

۲. افزایش فشار خون و تپش قلب

• برخی افراد پس از مصرف، دچار تپش قلب یا بالا رفتن فشار خون می‌شوند.
• این مورد بیشتر با جینسینگ قرمز یا دوز بالا دیده شده است.

افراد با بیماری قلبی یا فشار خون بالا فقط با نظر پزشک جینسینگ مصرف کنند.

 ۳. اضطراب، لرزش، یا حتی «یوفوریا» (سرخوشی بیش‌ازحد)

• مصرف زیاد می‌تواند باعث بی‌قراری، تنش یا حالت‌های غیرطبیعی روانی شود.
• در افراد مستعد ممکن است باعث بروز علائم اضطرابی یا شیدایی شود.

 ۴. مشکلات گوارشی

• تهوع، اسهال یا ناراحتی معده ممکن است در برخی افراد ایجاد شود.
• توصیه می‌شود جینسینگ با غذا، ترجیحاً همراه صبحانه مصرف شود.

 ۵. خونریزی‌های غیرمعمول

• جینسینگ خاصیت ضدپلاکتی دارد و ممکن است خون را کمی رقیق کند.
• گزارش‌هایی از خون‌دماغ یا خونریزی خفیف در زنان وجود داشته.
• اگر داروی رقیق‌کننده خون (مثل وارفارین) مصرف می‌کنید، قبل از مصرف با پزشک مشورت کنید.

 ۶. تداخل با داروها

• ممکن است اثر داروهای دیابت را تشدید و قند خون را بیش از حد پایین بیاورد.
• با برخی داروهای ضدافسردگی (مثل MAOI و SSRI) نیز تداخل دارد و ممکن است موجب اختلال خلق یا شیدایی شود.
• اگر دارویی مصرف می‌کنید، حتماً با پزشک یا داروساز مشورت کنید.

افرادی که باید با احتیاط یا تحت نظر پزشک جینسینگ مصرف کنند:

زنان باردار یا شیرده: ایمنی برای جنین ثابت نشده، خطر خونریزی وجود دارد.

افراد با بیماری‌های خودایمنی: مثل لوپوس یا MS؛ جینسینگ ممکن است سیستم ایمنی را تحریک کند.

کودکان خردسال: به دلیل نبود شواهد کافی، مصرف معمولاً توصیه نمی‌شود.

افراد با اختلالات روانی (دوقطبی، شیدایی، اسکیزوفرنی): ممکن است باعث تشدید علائم شود.

 دوز منطقی چقدر است؟

معمولاً مصرف تا ۳ گرم ریشه خشک در روز یا ۲۰۰–۴۰۰ میلی‌گرم عصاره استاندارد بی‌خطر تلقی می‌شود.

مصرف طولانی‌مدت باید دوره‌ای قطع شود (مثلاً بعد از ۶ هفته، یک هفته استراحت داده شود).

جینسینگ اگر به درستی، در دوز مناسب و با توجه به وضعیت فردی مصرف شود، اغلب بدون عارضه است. اما زیاده‌روی یا بی‌توجهی به شرایط خاص بدنی می‌تواند خطرناک باشد. در صورت مشاهده علائم غیرعادی، مصرف را متوقف کرده و با پزشک مشورت کنید.

نتیجه‌گیری

جینسینگ کره‌ای و چینی، گیاهی ریشه‌دار در طب سنتی شرق آسیاست که حالا علم مدرن نیز بسیاری از فواید آن را تأیید کرده است؛ از تقویت ایمنی و انرژی گرفته تا بهبود خلق و عملکرد ذهنی. در این میان، نقش آن در بهبود کیفیت خواب نیز به تدریج مورد توجه قرار گرفته و شواهد اولیه، به‌ویژه درباره جینسینگ قرمز، امیدبخش هستند.

جینسینگ می‌تواند به کاهش استرس، تعادل ریتم شبانه‌روزی و بهبود خواب عمیق کمک کند، اما باید دانست که جایگزین درمان‌های پزشکی اختلالات جدی خواب نیست. این گیاه بیشتر نقش مکملی طبیعی و حمایتی دارد، به‌ویژه در افرادی که بی‌خوابی‌شان ناشی از سبک زندگی یا اضطراب‌های خفیف است.

کلید استفاده موفق از جینسینگ، اعتدال در دوز، انتخاب زمان مناسب (صبح یا عصر) و مصرف منظم است. کیفیت محصول نیز اهمیت زیادی دارد؛ از برندهای معتبر و خالص استفاده کنید تا از فواید واقعی بهره‌مند شوید.

جینسینگ زمانی بهترین اثر را دارد که در کنار عادات سالم قرار گیرد: تغذیه مناسب، خواب منظم، مدیریت استرس و دوری از محرک‌های شبانه. به‌تنهایی نمی‌تواند معجزه کند، اما اگر پایه‌های سبک زندگی درست باشد، می‌تواند تفاوتی واقعی ایجاد کند.

در نهایت، خواب خوب نتیجه تعادل جسم و ذهن است. جینسینگ، به عنوان یک آداپتوژن طبیعی، می‌تواند بدن را به سوی این تعادل سوق دهد. اگر به دنبال رویکردی طبیعی برای بهبود خواب هستید، جینسینگ — با آگاهی، صبر و همراهی با متخصص — می‌تواند یکی از ابزارهای مؤثر در این مسیر باشد.

سوالات متداول درباره جینسینگ و خواب

آیا جینسینگ واقعاً به بهبود خواب کمک می‌کند؟

جینسینگ به‌طور مستقیم خواب‌آور نیست، اما می‌تواند با کاهش استرس و کمک به آرام‌سازی بدن، کیفیت خواب را بهبود دهد. برخی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف منظم جینسینگ قرمز می‌تواند خواب را عمیق‌تر و بیداری‌های شبانه را کمتر کند. البته تأثیر آن به شرایط فردی بستگی دارد و در مشکلات خواب شدید، جایگزین درمان پزشکی نیست.

 مصرف جینسینگ بهتر است صبح باشد یا شب؟

اگر هدفتان افزایش انرژی روزانه است، مصرف جینسینگ در صبح همراه غذا مناسب‌تر است. برای کمک به خواب، مصرف عصرگاهی (نه نزدیک زمان خواب) می‌تواند مفید باشد. مصرف شبانه در برخی افراد ممکن است باعث بی‌خوابی شود، بنابراین بهتر است از مصرف آن در ساعات دیر خودداری کنید.

 کدام نوع جینسینگ برای خواب بهتر است  سفید یا قرمز، کره‌ای یا چینی؟

جینسینگ سفید ملایم‌تر و آرام‌بخش‌تر از جینسینگ قرمز است، بنابراین برای خواب گزینه بهتری است. از نظر منشأ، جینسینگ کره‌ای و چینی تفاوت زیادی ندارند چون از یک گونه هستند، اما محصولات کره‌ای معمولاً کیفیت بالاتری دارند. برای کمک به خواب، جینسینگ سفید باکیفیت (ترجیحاً کره‌ای اصل) توصیه می‌شود.

 آیا ممکن است جینسینگ باعث بی‌خوابی شود؟

بله، مصرف جینسینگ در دوز بالا یا در ساعات شب ممکن است باعث بی‌خوابی شود. اگر دچار بدخوابی شدید، دوز را کاهش دهید و زمان مصرف را به صبح منتقل کنید. در صورت ادامه مشکل، مصرف را قطع و با پزشک مشورت کنید.

 آیا می‌توان به جای قرص خواب از جینسینگ استفاده کرد؟

در بی‌خوابی‌های خفیف، جینسینگ می‌تواند گزینه کمکی و طبیعی باشد، اما جایگزین قرص خواب برای مشکلات جدی نیست. اثر آن تدریجی است و به کاهش استرس و تقویت بدن کمک می‌کند، نه خواب‌آوری فوری. در موارد شدید، مصرف جینسینگ باید با مشورت پزشک و همراه سایر روش‌های درمانی انجام شود.

 مصرف جینسینگ برای چه کسانی مناسب نیست؟

افراد با فشار خون بالا، بیماری قلبی، دیابت، اختلالات روانی (مثل اضطراب شدید یا دوقطبی)، بیماری‌های خودایمنی یا مشکلات خونی باید در مصرف جینسینگ احتیاط کنند. زنان باردار، کودکان و کسانی که داروهای مهمی مصرف می‌کنند نیز باید پیش از مصرف با پزشک مشورت کنند. در صورت سلامت عمومی، مصرف متعادل جینسینگ معمولاً بی‌خطر است.

چقدر طول می‌کشد تا اثر جینسینگ بر خواب آشکار شود؟

اثر جینسینگ بر خواب معمولاً تدریجی است. برخی افراد طی چند روز بهبود خفیفی حس می‌کنند، اما برای بیشتر افراد، ۴ تا ۶ هفته مصرف منظم لازم است تا نتیجه مشخص شود. چون جینسینگ به‌صورت تجمعی عمل می‌کند، بهتر است برای ارزیابی اثر آن حداقل یک ماه به بدن زمان بدهید.

 دوز مناسب جینسینگ برای بهبود خواب چقدر است؟

برای بهبود خواب، بهتر است با دوز پایین شروع کنید؛ معمولاً ۰.۵ تا ۲ گرم ریشه خشک یا ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلی‌گرم عصاره استاندارد در روز توصیه می‌شود. برای شروع، ۲۰۰ میلی‌گرم عصاره یا کمتر از ۱ گرم پودر کافی است. حتماً به غلظت جینسنوزید و کیفیت محصول توجه کنید، چون اثرگذاری بسته به نوع فرآورده متفاوت است.

 آیا می‌توان جینسینگ را همراه با داروهای خواب‌آور یا آرام‌بخش مصرف کرد؟

در بیشتر موارد تداخل خطرناک گزارش نشده، اما جینسینگ ممکن است اثر داروهای خواب‌آور (مثل زولپیدم، آلپرازولام) را تغییر دهد یا با آن‌ها تداخل خفیف داشته باشد. چون روی آنزیم‌های کبدی و سیستم عصبی اثر می‌گذارد، ممکن است باعث خواب‌آلودگی بیش‌ازحد یا برعکس، کاهش اثربخشی دارو شود. مصرف همزمان فقط با نظر پزشک توصیه می‌شود.

 جینسینگ برای بی حوابی بهتر است یا گیاهان آرام‌بخش دیگر مثل سنبل‌الطیب؟

جینسینگ یک مقوی عمومی و متعادل‌کننده است، نه خواب‌آور سریع. در مقابل، گیاهانی مانند سنبل‌الطیب یا بابونه اثر آرام‌بخش فوری دارند و برای سخت‌خوابی شبانه مفیدترند. اگر مشکل خواب ناشی از خستگی و استرس مزمن است، جینسینگ در بلندمدت مؤثرتر است. در برخی موارد می‌توان از هر دو استفاده کرد؛ جینسینگ برای روز و گیاهان آرام‌بخش برای شب.

منابع

منبع 

منبع ۲

منبع ۳

منبع ۴

منبع ۵

منبع ۶